جشن آبانگان، تلنگری برای ارج نهادن به آب
نگار پاکدل :
جشن آبانگان برابر با دهمین روز از گاهشمار زرتشتی، به هنگام برابری روز آبان‌‌ایزد با ماه آبان، برگزار می‌شود، جشنی به گرامیداشت ایزد آب. در ایران باستان بنابر گاهشماری که هنوز زرتشتیان از آن، بهره می‌جویند، همه‌ی روزهای ماه، نامی ویژه به خود داشته که برابر شدن نام روز و ماه شوندی(دلیلی) بوده برای برپایی جشن و سرور. جشن آبانگان یکی از این برابری‌ها و یکی از این بهانه‌های جشن و سرور است. البته جشن‌ها در ایران همواره پایه و بنیادی داشته‌اند که بی‌گمان تا همیشه درخور اندیشه است و نشان از اندیشمندی نیاکان ما دارد.
آبان به معنی آب است و آب یکی از چهار آخشیجی(عنصری) است که ایرانیان همواره در پاک‌نگه داشتن و نکوداشت آن کوشیده‌اند. در ایران باستان «آب»، جایگاهی والا داشته و نیز در «اوستا» بارها به ارجمندی آب اشاره شده است. در «آبان‌یشت»(بخشی در اوستا) بسیار دربارهی ارج و ارزش آب سخن رفته است. آناهیتا نیز به عنوان ایزد‌بانوی آب و باروری و پاکیزگی ارج و ارزش بسیار داشته و ایرانیان باستان، آناهیتا را سرچشمه‌ی همه‌ی آب‌های روی زمین می‌دانسته‌اند.
ایرانیان آب‌های روان را آلوده نمی‌کردند و بسیار در پاکیزه نگه‌داشتن آن کوشش می‌کردند و بی‌گمان این پاسداشت از آن روی بوده که دریافته بودند، بدون آب، زندگی را دوام و ماندگاری نخواهد بود و آلودگی آب نیز، برآیندی جز بیماری و درد در پی نخواهد داشت.
«هرودت»، رخدادنگار یونانی در کتاب خود چنین آورده است: «ایرانیان در میان آب، ادرار نمی‌کنند و آب دهان در آن نمی‌اندازند و دست و روی در آن نمی‌شویند.»
«استرابون»، جغرافی‌دان یونانی نیز پیرامون ارجی که ایرانیان به آب‌ها روا می‌داشته‌اند، چنین گفته است: «ایرانیان در آب روان خود را نمی‌شویند و لاشه و مردار و آن‌چه ناپاک است در آب نمی‌اندازند.»
اما شوربختانه این روزها که این‌همه پیشرفت و تکامل را از آن خود می‌دانیم، از دریافت ساده‌ترین نکته‌ها عاجزیم. آب را می‌آلاییم، آب جاری را می‌خشکانیم و از یاد برده‌ایم که نکوداشت آب، در جای‌جای فرهنگمان رخنه دارد.
هنوز هم پشت سر مسافر آب می‌ریزیم برای این‌که به سلامت برود و بازگردد، هنوز هم می‌گوییم؛ «آب روشنایی است»، هنوز هم در بسیاری از شهرهای ایران بر این آیین هستند که بر سر عروس آب می‌ریزند و عروس و داماد حلقه‌های پیوندشان را از کاسه‌های آب برمی‌دارند. به‌راستی که آب، این مایه‌ی زندگانی سپند است. شاید جشن آبانگان تلنگری باشد تا به خود آییم و ارج آب را بازشناسیم.
دربارهی چگونگی پیدایش جشن آبانگان داستان‌های گوناگون آورده شده است. آن‌چه در زیر می‌آید، شماری از این داستان‌هاست:
١ـ درپی جنگ‌‌های ایران و توران، افراسیاب تورانی فرمان داد، کاریزها و نهرها را ویران کنند. آنگاه که جنگ پایان یافت، «زو» پسر تهماسب، فرمان داد کاریزها و نهرها را لایروبی کنند. پس از لایروبی، آب در نهرها و کاریزها روان شد و ایرانیان این رویداد را جشن گرفتند و پایکوبی کردند.
٢ـ پس از هشت سال خشکسالی در دهمین روز از ماه آبان که مردم، نیازهای بسیار برای ایزد‌بانوی آب کردند، باران باریدن گرفت و مردم برای سپاسگزاری از اهورامزدا جشنی برپا داشتند.
[...]
زرتشتیان سراسر جهان، هنوز هم در روز جشن آبانگان کنار نهرها و جاری رودها می‌روند و یا در «آدریان‌ها» گرد هم می‌آیند و اوستای «آب‌زور»(آبان‌یشت) می‌خوانند و اهورامزدا را به پاس این داده‌ی نیک اهورایی نیایش می‌کنند. امروز، ۴ آبان‌ماه گاهشمار خورشیدی برابر است با دهمین روز از گاهشمار زرتشتی. امروز جشن آبانگان است. جشن آبانگان خجسته باد.
